آسيب شناسي رشوه و رشوه خواري در نظام اداري

تجربه هاي به دست آمده در جوامع مختلف بيانگر اين امر است كه فساد اداري داراي ابعاد پيچيده مي باشد كه مبارزه با آن نيازمند سياستي مستمر و نظامند است .
در حقيقت رشوه مانند عفونتي است كه اگر بر اندام جامعه نفوذ پيدا كند اعضاي آنرا يكي پس از ديگري آلوده مي كند و از كار مي اندازد و چه بسا تسري اين عفونت كل پيكره جامعه را فاسد سازد.پيامدهاي فساد اداري (رشوه) بطور عمده در قالب معضلات و ناهنجاري هايي چون سوء استفاده از موقعيت هاي شغلي ، ارتشاء ، اختلاس و ايجاد نارضايتي هايي براي ارباب رجوع و افراد ذيربط بصورت گروه سازمان يافته آشكار مي شود.
تحقيقات گوناگون صورت گرفته درباره ميزان نياز و در آمد افراد جامعه بويژه كاركنان اداري حكايت از آن دارد كه با گذشت زمان و افزايش بي رويه تورم در سال هاي اخير نه تنها سطح در آمد نتوانسته است به روي نياز هاي افراد غلبه كند بلكه از حركت نزولي نسبت به ريشه نيازهاي مادي حكايت دارد .
اخيراً سازمان شفاف سازي جهاني ، كشور اسلامي ايران را در ميان ١٤٦ كشور جهان در رتبه ٨٨ قرار داده است و شاخص ايران در اين زمينه ٩/٢ از ١٠ بوده است ،بر اساس اين شاخص رتبه ١٠ كمترين ميزان فساد و صفر بالاترين ميزان فساد اداري را نشان مي دهد كه اين رده براي كشوري كه به حق پرچمدار جهان اسلام مي باشد و ظرفيت و پتانسيل لازم براي محوريت ساير كشور هاي مسلمان و ملت هاي آزاده جهان را دارد و از نظر سلامت اداري شايسته نيست.
لذا طي اين مقاله سعي بر اين داريم كه عوامل و مراتب رشد سلامت اداري را تشريح نمائيم.
● تعريف رشوه و جايگاه آن در نظام اداري
رشوه عبارت است از دادن مالي منقول يا غير منقول و يا وجه نقد به كسي براي انجام يا تسريع در انجام مقصود خود يا ثابت كردن باطل و حق جلوه دادن آن.
بطور كلي رشوه در سازمانها و ادارات دولتي تحت دو عامل شكل مي گيرد:
١) عوامل شخصيتي
٢) عوامل اداري سازماني
● عوامل شخصيتي
در يك سازمان اداري ساختار پرسنلي خوب همراه محيط سالم اداري باعث جلوگيري از تخريب شخصيت افراد خواهد شد ودريافت رشوه نيز از مصاديق بارز تخلفاتي است كه در ميان كارمندان و كاركنان يك اداره تحت اختلال شخصيت تحقق پيدا مي كند و فرد بر اساس كمبودهاي شخصيتي يا مادي خود مرتكب بزه رشوه خواري مي گردد.
● عوامل اداري سازماني
فرهنگ سازماني يكي از بهترين راه كارهاي شناخت افراد بوده و به دليل ماهيت موثر و قوي خود كه مي تواند بر رفتارهاي اعضاء اداره موثر باشد و نقش مهمي را در مهار دروني رفتارهاي كاركنان و پيش گيري از فساد اداري (رشوه) توسط آنان ايفا مي نمايد.فرهنگ سازماني كه پيوندي نزديك با فرهنگي عمومي جامعه دارد و عامل مهمي در شكل گيري رفتارهاي سازماني و سلامت شخصيتي افراد كاركن در آن سازمان مي باشد و اين فرهنگ شامل آداب و رسوم و موازين اخلاقي و پايبندي به اصول و اعتقادات و قوانين حاكم بر آن الويتها مي باشد كه در صورت بهينه سازي مي تواند باعث ارتقاء سلامت اداري گردد.
رشوه از ديدگاه اجتماعي و اقتصادي
گرچه جامعه ايران جامعه اي توام با گرايش ديني و ملي است كه هر دوي آنها فساد اداري را پديده اي زشت و مذموم مي داند با اين حال شاهد هستيم كه شيوع رشوه در جامعه مسير بسياري از پيشرفتهاي اجتماعي و ملي را بسته و هزينه هنگفت را بر دوش سرمايه هاي ملي كشور و سرانجام بر مردم تحميل كرده است،يكي از مهمترين آنها در بعد كلان ، افزايش فاصله طبقاتي ميان غني و فقير است،اگر چه در ايران برنامه هاي زيادي براي مبارزه با فساد اداري طراحي شده و به اجرا در آمده است اما در اين رابطه موفقيت بالايي حاصل نشده است از سوي ديگر تلاشهاي صورت گرفته بوسيله دولت و دستگاههاي نظارتي ديگر بمنظور مبارزه با فساد اداري نظامند نبوده است بدين معني كه طي چند سال با تغيير دولتها و شهرت و ضعف فشارهاي اجتماعي محتواي برنامه هاي براي مبارزه با فساد تغيير مي كند و برنامه ها انسجام خود را براي دست يابي اهداف از دست مي دهد فلذا برنامه هاي تدوين شده دولت اغلب برروي تنبيه و مجازات متمركز شده است و هيچ گونه اقدامي در جهت پيشگيري صورت نگرفته و اين امر باعث سير صعودي تخلفات اداري و از جمله اخذ رشوه گرديده است اگر چه از سويي قانون گذار مجازات خاصي براي راشي و مرتشي در